Yaşlı Emekliliği (EYT) yasa tasarısının önümüzdeki hafta Meclis’e sunulması bekleniyor. 2 milyon 250 bin kişiye emekli maaşı bağlanacak. Prim ve mühlet yönünden eksik olanlar da tamamlanarak sisteme dahil edilecektir.
Başvuru öncesi hatalı işe giriş tarihini kontrol etmek, primleri düzeltmek, eksik günleri tamamlamak, yanlış meslek kodlarını kontrol etmekte fayda var. Çalışılan yıllar ve çalışma saatleri emekli maaşı üzerinde etkili olacaktır. Kırktan fazla iş kolunda geçerli olan amortisman payı (fiili hizmet süresi artışı) ve her çalışana özel oluşturulan meslek kodları da erken emekliliğin kapılarını aralıyor. Giyme hakkı olan bir iş sınıflandırmasındaki fiili meslek kodu girilmelidir.
Yasaya göre tehlikeli ve ağır işlerde çalışanlara yıpratma hakkı tanınmıştır. Ağır bir meslekte çalışanların yıpranması ile erken emekli olması mümkündür.
EYT ile ilgili bazı kritik soruların yanıtları şöyle:
- Fiili kıdem süresinin artmasının sigorta girişini öne çekme ve emekli maaşını artırmada etkisi var mıdır?
Amortisman payı fiili hizmet olarak sayılır. Bu kapsamdaki mesleklere 90 günlük fiili hizmet zammı ilave edilirse işçinin bir yıl 15 ay çalışmış olduğu kabul edilir. Fiili hizmetin artmasıyla birlikte normalde emekliliğe esas olan 360 güne, her yıl 60-180 günün ortasında farklı oranlarda prim sayısı eklenmektedir. 45’e yakın iş kolu yıpratma hakkından yararlanabilmektedir. İstihdamı zayiata tabi olan ve istihdamı geri alınabilecek kişiler EYT kapsamına alınabilir. Örneğin 2000 yılından önce matbaa sektöründe çalışan bir kişi 212 olarak 8 Eylül tarihini bir ay kaçırır. Bu durumda 2000 yılından önce fiilen bir hizmet artışı ile çalışmışsa, aşınma süresinin başlangıcı geri alınabilir. Yaklaşık 1 ay sonra geri çekileceği için EYT’den faydalanabilir.
- Hatalı kodu nasıl düzeltebiliriz?
Sigortalı iş giriş ekranındaki güncelle butonu kullanılarak yanlış iş kodu yerine doğru iş kodu seçilerek güncelleme yapılabilir. Düzeltme yapıldıktan sonra, özlü ve premium hizmet beyanında doğru mesleki kod yer almalıdır.
- 1999 yılından önce görev yapan kamu çalışanının amortisman payı emeklilik yaşından düşülür mü?
8 Eylül 1999 tarihinden önce görev yapan bir kamu çalışanının amortisman payının tamamı emeklilik süresinden düşülür. Bu tarihten önce başlayan çalışanın amortisman payının yarısı da emeklilik yaşından düşülür. Yıpranma payı hem emekli aylığını hem de ikramiyeleri olumlu yönde etkiler. Doldurulması gereken yaştan, ilave ikramiye günlerinin yarısına kadar çalışanların yıpranma payları azaltılır. İşçinin amortisman payı kapsamına giren işlerde en az 3600 gün çalışmış olması gerekir.
- Çalışanın başka bir meslek kodu ile bildirimde bulunması hak kaybına neden olur mu?
Çalışanın fiili prime esas menfaati, kuruluşa brüt fiyatı üzerinden bildirilirse, normal olarak bir hak kaybına yol açmaz. Ancak fiili hizmet süresinin artması (amortisman payı) verilen işlerde çalışanların hak kaybına uğramasına neden olmaktadır. Çünkü bu işlerde çalışan kişi gerçek ücret üzerinden kuruma bildirilse dahi fiili hizmet süresi artışından yararlanacak meslek kodlarının tebliği yapılmayanlar yıpranma payından yararlanamazlar.
- EYT başvurusu için bir takvim aralığı olacak mı, kanun çıktıktan sonra borçlanma kapısı açık mı?
KANUN’a göre, 8 Eylül 1999 ve öncesinde ilk kez sigortalı olan kişiler için gerekli olup, yeni şartların sağlandığı tarihte emekli maaşı başvurusu yapılabilecektir. Kanun çıkar çıkmaz bu kuralların yerine getirilmesi zorunlu değildir. Çalışanlar, bu şartları yerine getirdikleri takdirde EYT’den yararlanabileceklerdir. Örneğin prim eksikse kanun çıktıktan sonra borca girilip buradaki eksik kapatılarak uygulanabiliyor.
- Borçlanma dışında ilk sigortalılık tarihini nasıl öne alabilirim?
Bu konuda üç seçenek vardır: borç, eski hale getirme ve hizmet tespiti davası. SGK’dan primlerini toptan ödemeli alan veya Bağ-Kur’un borcunu ödememesi nedeniyle hizmetleri silinen kişilerin bu primleri geri ödeyip hizmetlerini yeniden başlatarak maddeden yararlanabilmeleri mümkündür. Hizmet tespit davası ayrıca sigortasız çalıştırılan kişiler için bu işlerin dava yoluyla tespit edilmesini ve girişin öne çıkarılmasını sağlayacaktır.
- Memur olarak çalıştığım süre boyunca kazandığım yıpranma hizmet süresine eklenir mi?
Devlet memuru olduktan sonra 1260 gün SSK’lı bir çalışan, kamuda kazanılan amortisman payını emekli olurken hizmet süresine ekletebilir ancak emeklilik yaşından düşülmez. Farklı sigorta statüsünde ödenen primler birleştirilerek toplam hizmet süresi üzerinden emekli olunabilmektedir.
- SGK meslek kodu primi emeklilik süresini etkiler mi?
Sigortalı işe giriş, çıkış bildirimi, aylık prim ve hizmet belgeleri düzenlenirken işçinin meslek kodunun yanlış, eksik, hatalı girilmesi sosyal güvenlikte hak kaybına neden olur. Bazı meslekler zihinsel zorlukları ve fiziksel yükleri ile diğerlerinden ayrılır. Bu mesleklerde çalışanların yıpranmasına bağlı olarak emeklilik süreleri de kısalmaktadır.
İş, SGK’ya göre yıpranma hakkı olan bir meslek grubunda ise daha kısa sürede emekli olmak mümkündür. Kodun yanlış beyanı emekliliği geciktirir. Kamu kesiminde belirlenen çerçeveye göre kamuya ve aşındırıcı işlerde çalışan işçilere “aşınma payı” adı altında nakdi yardım da yapılıyor.
